دو‌شاخ دوچرخه – راحتی و عملکرد بیشتر برای دوچرخه‌های کوهستان، ترکینگ و گرول

یک دوچرخه برقی، هیبریدی یا به‌ویژه یک دوچرخه کوهستان بدون دوشاخ کمک‌دار؟ امروزه غیرممکن است! دلیلش هم ساده است: چون یک دوشاخ کمک‌دار به‌طور محسوسی راحتی و ایمنی سواری را بهبود می‌دهد. از یک طرف، کمک جلوی دوچرخه ضربات ناشی از ناهمواری‌های زمین را جذب می‌کند و از این طریق از دست‌ها، بازوها و بالاتنه محافظت می‌نماید. از طرف دیگر، دوشاخ کمک‌دار تضمین می‌کند که چرخ جلو همیشه با سطح زمین در تماس پایدار باقی بماند. دوشاخ کمک ۲۹ اینچ یا ۲۶ اینچ؟ از دوشاخ‌های کمک کوهستان گرفته تا دوشاخ‌های کمک گریول، در این مطلب توضیح می‌دهیم هنگام خرید چه نکاتی را باید در نظر داشته باشید.

دوشاخ کمک دوچرخه چگونه کار می‌کند؟

به‌طور کلی، دوشاخ کمک روی یک دوچرخه همیشه به یک شکل عمل می‌کند – فرقی ندارد که دوچرخه کوهستان باشد یا ترکینگ. مانند تمام دوشاخ‌های دوچرخه، اساساً از دو بازو تشکیل شده است، اما در جزئیات، این بازوها شامل دو بخش پایینی (که به آن casting نیز گفته می‌شود) و دو لوله استنشین (Stanchions) هستند که درون بخش پایینی فرو می‌روند. درون این لوله‌ها، یک طرف سیستم تعلیق (suspension) و طرف دیگر سیستم دمپینگ (damping) قرار دارد. سیستم تعلیق به‌طور سنتی با فنر فولادی کار می‌کند، اما در انواع مدرن‌تر با محفظه هوا جایگزین شده است – به این صورت که وقتی دوچرخه با زمین برخورد می‌کند، بخش فنر دوشاخ فشرده می‌شود.

برای اینکه پس از این حرکت، فنر به‌طور بی‌رویه و ناگهانی به موقعیت اولیه بازنگردد و همچنین از تکان‌های اضافی در کوچک‌ترین ضربه جلوگیری شود، دوشاخ کمک به سیستم دمپینگ مجهز است. این دمپینگ معمولاً یک کارتریج پر از روغن در داخل دوشاخ است که هنگام فشردگی و بازگشت، روغن از طریق سوپاپ‌ها عبور می‌کند. این فرایند سرعت فشردگی و بازگشت را کاهش داده و باعث افزایش راحتی می‌شود. در دوشاخ‌های کمک باکیفیت‌تر، حتی می‌توان میزان سختی دمپینگ برگشتی (Rebound Damping) را تنظیم کرد.

دوشاخ کمک دار – نقش سیستم تعلیق چیست؟

دوشاخ کمک به‌عنوان یک قطعه دوچرخه در اوایل دهه ۱۹۹۰ معرفی شد. در اولین مدل‌های دوشاخ کمک، فنر فولادی به‌عنوان عنصر تعلیق به‌کار می‌رفت – به همین دلیل به آن‌ها Suspension Fork گفته می‌شد. وقتی دوچرخه با زمین برخورد می‌کرد، فنر فولادی فشرده می‌شد. برای هماهنگی با وزن دوچرخه‌سوار، از فنرهایی با سختی‌های مختلف استفاده می‌شد. افزون بر این، در بسیاری از دوشاخ‌های کمک فولادی امروزی، می‌توان میزان فشردگی فنر را با یک تنظیم‌کننده کم یا زیاد کرد تا سیستم تعلیق سخت‌تر یا نرم‌تر شود؛ این قابلیت را Preload می‌نامند. دوشاخ‌های کمک فولادی حساس‌تر و خطی‌تر واکنش نشان می‌دهند، اما کمی سنگین‌تر هستند – امروزه بیشتر در دوشاخ‌های کوهستان مخصوص فری‌راید و داون‌هیل یا در رده‌های بسیار ارزان‌قیمت استفاده می‌شوند.

امروزه بیشتر از دوشاخ‌های کمک با محفظه هوا به‌عنوان سیستم تعلیق استفاده می‌شود. در هنگام ضربه، این محفظه هوا فشرده می‌شود – درست مانند فنر فولادی. مزیت اصلی آن‌ها وزن بسیار کمتر و قابلیت تنظیم بسیار بهتر است. با یک دوشاخ کمک بادی، می‌توانید به‌سادگی و با استفاده از یک تلمبه مخصوص، میزان سختی سیستم تعلیق را متناسب با وزن دوچرخه‌سوار و نیازهای شخصی تنظیم کنید.

دوشاخ کمک – نقش سیستم دمپینگ

چه از سیستم تعلیق فنر فولادی استفاده کنید و چه از سیستم بادی، عنصر فنر همیشه قابل تنظیم با وزن دوچرخه‌سوار است، اما این تنظیمات بر سرعت فشرده شدن و باز شدن تعلیق تأثیر می‌گذارد. به‌ویژه اگر دوشاخ بیش از حد سریع به حالت اولیه بازگردد، می‌تواند مشکل‌ساز شود، چون کنترل چرخ جلو دشوار خواهد شد. برای رفع این مشکل، بیشتر دوشاخ‌های کمک امروزی مجهز به سیستمی به نام دمپینگ برگشتی (Rebound Damping) هستند. این سیستم شامل یک کارتریج پر از روغن درون دوشاخ است. وقتی فنر پس از فشرده شدن دوباره بازمی‌گردد، روغن باید از طریق سوپاپ‌ها عبور کند و همین امر سرعت بازگشت را کنترل می‌کند. به این ترتیب، دمپینگ برگشتی مشخص می‌کند که دوشاخ با چه سرعتی پس از فشرده شدن دوباره باز شود – یا به اصطلاح ری‌باند کند – و همین موضوع دلیل نام‌گذاری آن است. تقریباً تمام دوشاخ‌های کمک این نوع دمپینگ را دارند؛ در دوشاخ‌های باکیفیت‌تر می‌توان شدت آن را از بیرون تنظیم کرد.

نوع دیگری از دمپینگ، دمپینگ فشاری (Compression Damping) است که بیشتر در دوشاخ‌های کمک باکیفیت مخصوص دوچرخه‌های کوهستان یافت می‌شود. این هم یک کارتریج روغنی است، اما وظیفه‌اش کنترل سرعت فشرده شدن دوشاخ و جلوگیری از لرزش‌های ناخواسته ناشی از حرکات دوچرخه‌سوار است؛ مثلاً هنگام رکاب‌زدن ایستاده. بنابراین دمپینگ فشاری سرعت فشرده شدن دوشاخ تحت فشار را کنترل می‌کند. قابلیت تنظیم دمپینگ فشاری تنها در دوشاخ‌های کوهستان باکیفیت عرضه می‌شود و به ندرت در دوشاخ‌های ترکینگ یا تورینگ دیده می‌شود.

کارکردهای اصلی دوشاخ کمک چیست؟

دوشاخ‌های کمک مدرن امروزی امکانات تنظیم فراوانی دارند. مهم‌ترین قابلیت‌ها عبارت‌اند از:

قفل تعلیق (Lockout): این امکان به شما اجازه می‌دهد سیستم تعلیق را قفل کنید تا دوشاخ دچار لرزش یا بالا و پایین رفتن نشود؛ مثلاً هنگام رکاب‌زدن ایستاده روی زمین صاف. قفل تعلیق معمولاً با یک اهرم روی بالای دوشاخ فعال می‌شود و در دوشاخ‌های باکیفیت‌تر، با یک اهرم روی فرمان کنترل می‌گردد.

تراول یا میزان حرکت فنر (Spring Travel): به میزان فرو رفتن لوله‌های داخلی دوشاخ درون لوله‌های خارجی گفته می‌شود – به بیان ساده، میزان فشردگی دوشاخ است. تراول تعلیق همیشه بر حسب میلی‌متر مشخص می‌شود. در برخی دوشاخ‌های کوهستان، میزان بازی قابل تنظیم است. (در فروشگاه‌هایی مانند دوچرخه کاظمی این مشخصه همیشه در توضیحات محصول ذکر می‌شود).

دمپینگ برگشتی (Rebound Damping): همان دمپینگی است که سرعت بازگشت دوشاخ را تعیین می‌کند. این سیستم در همه دوشاخ‌های کمک وجود دارد و در مدل‌های باکیفیت‌تر شدت آن قابل تنظیم است.

دمپینگ فشاری (Compression Damping): همان دمپینگی است که سرعت فشرده شدن دوشاخ را کنترل می‌کند. این قابلیت در همه دوشاخ‌ها وجود ندارد و تنها در دوشاخ‌های کوهستان پیشرفته قابل تنظیم است.

دمپینگ پلتفرم (Platform Damping): این ویژگی در دوشاخ‌های کمک باکیفیت دیده می‌شود. وظیفه آن جذب ضربات آرام و تدریجی مانند تکان‌های ناشی از رکاب‌زدن روی زین است، تا سواری روان‌تر شود. در این حالت، فشرده شدن واقعی فنر تنها زمانی اتفاق می‌افتد که نیروی ضربه زیاد باشد و سیستم تعلیق واقعاً لازم شود.

انواع دوشاخ کمک دوچرخه

به‌طور کلی، دوشاخ‌های کمک را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

• دوشاخ‌های کمک مخصوص MTB (کوهستان)
• دوشاخ‌های کمک برای دوچرخه‌های هیبریدی، تورینگ و گرول

سیستم تعلیق جلویی در ابتدا برای دوچرخه‌های کوهستان طراحی شد و امروزه تقریباً همه MTBها مجهز به دوشاخ کمک هستند. به همین دلیل در این بخش تنوع زیادی از مدل‌ها برای فعالیت‌های مختلف وجود دارد.

چه به دنبال یک دوشاخ کمک کلاسیک MTB باشید، چه یک دوشاخ داون‌هیل یا یک مدل پیشرفته مخصوص دوچرخه‌های ۲۹ اینچ، همگی دارای تراول‌های متنوعی هستند که بسته به نوع استفاده، بین ۱۰۰ تا حدود ۲۰۰ میلی‌متر متغیر است.

دوشاخ‌های کمک کوهستان بیشترین امکانات تنظیمی را برای سیستم تعلیق و دمپینگ ارائه می‌دهند تا بتوان سیستم را دقیقاً با وزن دوچرخه‌سوار، سبک سواری و نوع زمین تطبیق داد. در بسیاری از مدل‌ها حتی تراول فنر هم قابل تغییر است. هر زمان نوآوری یا فناوری جدیدی در زمینه دوشاخ کمک عرضه شود، معمولاً ابتدا در دوشاخ‌های MTB دیده می‌شود.

دوشاخ کمک برای دوچرخه‌های ترکینگ، شهری و اوربان

دوشاخ‌های کمک برای دوچرخه‌های ترکینگ، شهری و اوربان معمولاً تراول کمتری دارند؛ در حدود ۴۵ تا ۱۰۰ میلی‌متر. این نوع دوشاخ‌ها گزینه‌های تنظیمی کمتری هم ارائه می‌دهند. البته واقعاً نیازی هم به تنظیمات گسترده ندارند، چون شرایط مسیر در یک تور کلاسیک ترکینگ به‌اندازه ماجراجویی‌های کوهستانی شدید و خشن نیست.

اغلب دوشاخ‌های کمک از دو لوله پایینی و لوله‌های استنشین (Stanchions) تشکیل شده‌اند که موازی و در دو طرف چرخ جلو قرار می‌گیرند – درست مانند یک دوشاخ ساده، اما با قطعات تعلیق درون آن. با این حال، برخی دوشاخ‌ها به‌جای این طراحی، دو بازوی کاملاً صلب دارند و سیستم تعلیق درست بالای کرون (Fork Crown) و دقیقاً زیر لوله سر (Head Tube) قرار گرفته است – این نوع طراحی با نام Headshocks شناخته می‌شود. همچنین، نوع دیگری هم وجود دارد که حتی خاص‌تر است: دوشاخه‌هایی با تنها یک لوله استنشین و پایینی در یک طرف – که به آن‌ها Lefty Fork می‌گویند.

خرید دوشاخ دوچرخه – چه استانداردهای نصبی باید در نظر گرفت؟

فرقی نمی‌کند برای چه نوع دوچرخه‌ای به دنبال دوشاخ کمک هستید، در هر صورت باید به چند اندازه‌گیری کلیدی توجه کنید تا دوشاخ جدید به‌طور کامل با دوچرخه شما سازگار باشد. مهم‌ترین مواردی که هنگام خرید باید بررسی شوند عبارت‌اند از:

• سایز چرخ: دوشاخ کمک باید با قطر چرخ‌ها سازگار باشد. دوشاخ‌هایی برای چرخ‌های ۲۰ تا ۲۸/۲۹ اینچ تولید می‌شوند.
• تراول فنر (Spring Travel): میزان تراول دوشاخ جدید باید با دوشاخ قبلی مطابقت داشته باشد. حداکثر ۱۰ میلی‌متر کمتر یا بیشتر قابل قبول است، به شرط آنکه طول نصب دوشاخ ثابت بماند.
• ارتفاع محور تا کرون (Axle-to-Crown Height): فاصله بین محور چرخ و لبه بالایی کرون دوشاخ است – یعنی طول کلی دوشاخ. اگر طول نصب دوشاخ جدید با قبلی متفاوت باشد، هندلینگ دوچرخه تغییر می‌کند و در صورت اختلاف زیاد، کنترل دوچرخه به‌طور جدی ضعیف خواهد شد.
• قطر لوله استیرر (Steerer Tube Diameter): لوله استیرر همان لوله بالایی دوشاخ است که درون هدتیوب فریم قرار می‌گیرد. در کاربردهای غیرآف‌رود، اندازه استاندارد ۱ ۱/۸ اینچ است. در دوشاخ‌های MTB معمولاً استیرر مخروطی (Tapered) استفاده می‌شود که در پایین ۱ ½ اینچ و در بالا ۱ ۱/۸ اینچ قطر دارد. در دوشاخ‌های قدیمی ۲۶ اینچ، استیرر پیوسته با قطر ۱ اینچ دیده می‌شود.
• طول لوله استیرر (Steerer Tube Length): لوله استیرر باید به‌اندازه مجموع هدتیوب فریم + هدست + کرپی (Stem) + فضا‌دهنده‌ها (Spacer) باشد. اگر قصد تعویض دوشاخ دارید، طول استیرر دوشاخ قبلی بهترین معیار است.
• استاندارد محور (Axle Standard): انتهای دوشاخ باید با توپی و محور چرخ جلو سازگار باشد. این استاندارد با دو عدد مشخص می‌شود: قطر محور × عرض توپی. برای مثال، محوری با قطر ۱۲ میلی‌متر و توپی با عرض ۱۰۰ میلی‌متر به صورت ۱۲×۱۰۰ نوشته می‌شود.
• نوع اتصال ترمز (Brake Mounting): ترمز نیز باید به‌درستی روی دوشاخ متصل شود. از یک طرف، ترمزهای لبه‌ای (Rim Brake) وجود دارند، و از طرف دیگر، استانداردهای نصب کالیپر ترمز دیسکی شامل Post-Mount (رایج) و IS2000 (امروزه کمیاب‌تر) در دسترس هستند.

چه نکاتی را باید در انتخاب دوشاخ کمک برای دوچرخه برقی در نظر گرفت؟

آیا یک دوچرخه برقی به دوشاخ کمک مخصوص نیاز دارد؟ برخی تولیدکنندگان به دلیل سرعت‌های بالاتر و فشارهای بیشتر که بر دوچرخه برقی وارد می‌شود، دوشاخ‌های کمک مخصوص این نوع دوچرخه‌ها طراحی کرده‌اند. این دوشاخ‌ها شباهت زیادی به دوشاخ‌های محکم دوچرخه‌های کوهستان دارند، اما دارای شاسی پایدارتر و مقاوم‌تر هستند. با این حال، در کل هر دوشاخ کمک قوی و استانداردی می‌تواند روی دوچرخه برقی نیز استفاده شود. درست مانند هر دوچرخه دیگری، دوشاخ کمک در دوچرخه برقی هم باید از نظر ابعاد و استانداردهای نصب (که در بالا توضیح داده شد) کاملاً متناسب باشد. در دوچرخه کاظمی نیز می‌توانید مجموعه بزرگی از دوشاخ‌های کمک مخصوص دوچرخه‌های برقی پیدا کنید.

توجه مهم: برای اسپید پدالک‌ها (Speed Pedelec) و دوچرخه‌های برقی که سرعتی تا ۴۵ کیلومتر بر ساعت ارائه می‌دهند، رعایت مقررات تاییدیه نوع (Type Approval) الزامی است. بر اساس این مقررات، قطعات جایگزین باید دقیقاً با قطعات درج‌شده در تاییدیه نوع آن مدل دوچرخه برقی مطابقت داشته باشند. بسته به تولیدکننده و مدل، لیست‌هایی از دوشاخ‌های کمک تاییدشده وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود.

لوازم جانبی و قطعات یدکی دوشاخ کمک – پیشنهادهای ما

برای نصب دوشاخ کمک به‌صورت شخصی، به ابزارهای تخصصی نیاز دارید. علاوه بر داشتن یک ست کامل ابزار تعمیر و نگهداری دوچرخه، می‌توانید لوازم جانبی مخصوص دوشاخ کمک مانند روغن یا کیت‌های اورینگ و کاسه‌نمد را نیز تهیه کنید. همچنین داشتن یک تلمبه مخصوص کمک (Shock Pump) برای تمام دوچرخه‌سواران کوهستان ضروری است تا بتوانند میزان فشار هوای سیستم تعلیق را تنظیم کنند.

جمع‌بندی – دوشاخ‌های کمک دوچرخه

دوشاخ‌های کمک تنوع بسیار زیادی دارند. این دوشاخ‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

• دوشاخ‌های کمک شهری، هیبریدی و تورینگ با حداکثر حدود 85 میلی‌متر تراول فنر.
• دوشاخ‌های کمک کوهستان با حداقل 100 میلی‌متر تراول فنر.

دوشاخ‌های اقتصادی معمولاً دارای فنر فولادی هستند، در حالی که مدل‌های باکیفیت‌تر از سیستم تعلیق بادی بهره می‌برند که هم وزن کمتر و هم تنظیم‌پذیری بهتری دارد.

برای اینکه دوشاخ کمک به‌طور کامل با دوچرخه، چرخ‌ها و سیستم ترمز سازگار باشد، باید اندازه‌گیری‌های مختلفی در نظر گرفته شود. مهم‌ترین موارد شامل: سایز چرخ، بازی فنر و ارتفاع محور تا کرون (Axle-to-Crown) یعنی طول کلی دوشاخ هستند.

یک دوشاخ کمک باید همیشه این قابلیت را داشته باشد که نرخ فنر متناسب با وزن دوچرخه‌سوار تنظیم شود. در دوشاخ‌های بادی این کار به‌راحتی با یک تلمبه هوا انجام می‌شود و در مدل‌های فولادی توسط یک پیچ تنظیم (Rotary Wheel).

دوشاخ‌های کمک پیشرفته‌تر گزینه‌های بیشتری برای تنظیم دمپینگ ارائه می‌دهند – این موضوع باعث می‌شود دوشاخ به بهترین شکل با وزن دوچرخه‌سوار و نوع مسیر تطبیق داده شود. البته این قابلیت‌ها نیازمند داشتن درک پایه‌ای از عملکرد دوشاخ کمک و انتظاراتی است که از آن دارید.